ذخیره ۲۴ میلیون متر مکعب آب زیرزمینی در همدان؛ انسداد چاه‌های غیرمجاز کلید نجات آب
- توضیحات
- منتشر شده در سه شنبه, 19 شهریور 1404 12:33
- نوشته شده توسط فرشته اکبری
مدیرعامل شرکت آب منطقه‌ای همدان با اشاره به اولویت مدیریت آب‌های زیرزمینی برای این شرکت گفت: بخش زیادی از نیازهای آشامیدنی و کشاورزی استان از این منابع تامین می‌شود و تاکنون هزار و ۵۵۲ حلقه چاه غیرمجاز در استان مسدود و موجب صرفه جویی ۲۴ میلیون مترمکعبی آب شده است.
به گزارش "همدان نیوز"، مدیریت منابع آب در استانی مانند همدان با چالش‌های اقلیمی و کاهش منابع آبی، از اهمیت بسزایی برخوردار است. این استان با داشتن دشت‌هایی که بخش قابل توجهی از آن‌ها در وضعیت ممنوعه یا بحرانی قرار دارند، نیازمند برنامه‌ریزی دقیق و اجرای پروژه‌های زیرساختی برای حفظ منابع آب و پاسخگویی به نیازهای آشامیدنی، کشاورزی و صنعت است.
شرکت آب منطقه‌ای همدان با اقداماتی همچون انسداد چاه‌های غیرمجاز، توسعه طرح‌های آبرسانی و بهره‌گیری از پساب، تلاش کرده تا تعادل را به منابع آبی استان بازگرداند.
کاهش بارندگی‌های اخیر، به‌ویژه کاهش ۳۰ درصدی نسبت به میانگین بلندمدت و ۳۴ درصدی نسبت به سال گذشته، فشار مضاعفی بر منابع آب سطحی و زیرزمینی همدان وارد کرده است. این شرایط، اجرای پروژه‌های کلیدی مانند آبرسانی از سد تالوار، توسعه سد خرمرود و نصب کنتورهای هوشمند را ضروری کرده است.
این طرح‌ها نه تنها به صرفه‌جویی قابل توجهی در مصرف آب منجر شده‌اند، بلکه زیرساخت‌های لازم برای توسعه اقتصادی و اجتماعی را تقویت کرده‌اند.
انسداد چاه‌های غیرمجاز با صرفه‌جویی ۲۴ میلیون متر مکعبی، گامی بزرگ در حفاظت از آبخوان‌های استان بوده است.
مصاحبه با رضا اخلاص‌مند، مدیرعامل این شرکت، فرصتی است برای بررسی دستاوردها و برنامه‌های این نهاد در راستای مدیریت پایدار آب، از پروژه‌های آبرسانی به شهرهای کبودرآهنگ و مهاجران تا مدیریت پساب برای صنایع و آزادسازی حریم رودخانه‌ها، این گفت‌وگو تصویری روشن از تلاش‌ها و چالش‌های پیش‌رو ارائه می‌دهد.
در رابطه با اقدامات برای صرفه‌جویی در مصرف آب زیرزمینی توضیح دهید؟
مدیریت آب‌های زیرزمینی برای ما یک اولویت اساسی است، زیرا بخش زیادی از نیازهای آشامیدنی و کشاورزی استان از این منابع تأمین می‌شود. در طول سال‌های اخیر، اقدامات جدی و مستمری برای جلوگیری از برداشت‌های غیرمجاز صورت گرفته است. تاکنون یک‌هزار و ۵۵۲ حلقه چاه غیرمجاز در استان همدان شناسایی و مسدود شده‌است. فقط همین اقدام به صرفه‌جویی ۲۴ میلیون مترمکعبی از آب‌های زیرزمینی منجر شده است.
البته این تنها یک بخش از برنامه بلندمدت ماست. از سال ۱۳۹۳ تاکنون، انسداد بیش از سه‌هزار و ۵۲۴ حلقه چاه غیرمجاز ثبت شده که در مجموع منجر به صرفه‌جویی ۲۵۷ میلیون مترمکعبی شده است.
این روند ادامه دارد و تنها با همکاری مستمر دستگاه‌های قضایی، انتظامی و کشاورزی می‌توانیم این هدف را محقق کنیم.
در همین سال جاری نیز انسداد ۶۰۰ حلقه چاه در برنامه است که تاکنون بیش از ۲۱۲ حلقه از آن عملیاتی شده است. به طور قطع این اقدامات علاوه بر جلوگیری از افت سطح آبخوان‌ها، مانع از فرونشست زمین می‌شود و در بلندمدت به پایداری کشاورزی در استان کمک خواهد کرد.
پیشرفت خط آبرسانی به همدان چقدر است؟
خط آبرسانی از تالوار به همدان یکی از حیاتی‌ترین پروژه‌های زیرساختی استان است که با هدف تأمین آب پایدار برای مرکز استان اجرا می‌شود. این طرح تاکنون بیش از ۹۱ درصد پیشرفت فیزیکی داشته و هم‌اکنون بخشی از نیاز آب آشامیدنی شهر همدان از طریق آن تأمین می‌شود.
برای اجرای این پروژه بیش از ۲۳ هزار میلیارد ریال هزینه شده است و در سال جاری نیز به‌منظور ارتقای کیفیت و طعم آب، مناقصه سیستم ازون‌زنی برگزار شد. پیمانکار این بخش انتخاب شده و با تخصیص سه هزار و ۵۰۰ میلیارد ریال اعتبار، عملیات آن به‌زودی آغاز خواهد شد.
ویژگی مهم این طرح وجود سه ایستگاه پمپاژ در مسیر انتقال است که وظیفه دارند آب را تا ارتفاع ۵۷۶ متر پمپاژ کنند. همچنین ۹ میلیون مترمکعب آب برای اجرای طرح تغذیه مصنوعی و احیای آبخوان‌ها از طریق این پروژه در نظر گرفته شده است.
اهمیت این خط در شرایطی دوچندان می‌شود که بر اساس آخرین آمارها بارندگی‌های استان طی سال گذشته تنها ۲۸۵ میلی‌متر بوده که نسبت به میانگین بلندمدت و سال قبل کاهش نشان می‌دهد. همین کمبود بارش موجب کاهش ذخایر سدها شده است؛ بنابراین، تکمیل این پروژه یک ضرورت جدی برای تأمین پایدار آب آشامیدنی شهر همدان است.
جزئیات طرح تالوار را بیشتر توضیح دهید؟
طرح آبرسانی از سد تالوار به همدان یکی از بزرگ‌ترین پروژه‌های آبی کشور به شمار می‌آید. در سال جاری نیز برای بهبود طعم و کیفیت آب تالوار، مناقصه سیستم ازون‌زنی برگزار و پیمانکار آن انتخاب شد.
این خط آبرسانی شامل سه ایستگاه پمپاژ است که وظیفه دارند آب را از فاصله طولانی و با پمپاژ تا ارتفاع ۵۷۶ متر به مقصد برسانند. پیچیدگی فنی این پروژه بسیار بالاست و به همین دلیل یکی از طرح‌های کلیدی استان در حوزه آب محسوب می‌شود.
وضعیت ساخت طرح عمرانی سد خرمرود چگونه پیش می‌رود؟
عملیات اجرایی سد خرمرود با سرعت مناسبی در حال پیشرفت است و امیدواریم طبق برنامه‌ریزی، در سال جاری به مرحله آبگیری برسد. با تکمیل و بهره‌برداری از این سد، مشکل تأمین آب آشامیدنی و کشاورزی ۵۴ روستای شهرستان تویسرکان به‌طور کامل برطرف خواهد شد.
این پروژه بخشی از سیاست کلان استان برای توسعه بهره‌برداری از منابع آب سطحی است. همان‌طور که می‌دانید، سهم منابع سطحی در تأمین نیاز آبی استان بسیار پایین است و تنها ۱۸ درصد از کل مصرف استان را شامل می‌شود. در حالی که ۸۲ درصد نیازها از طریق منابع زیرزمینی تأمین می‌شود و بیشتر این منابع در کشاورزی مصرف می‌شود.
احداث سدهایی مانند خرمرود، در کنار سدهای اکباتان و کلان، ظرفیت استان را برای تأمین آب سطحی افزایش می‌دهد و علاوه بر کاهش فشار بر سفره‌های زیرزمینی، باعث بهبود کیفیت و پایداری تأمین آب برای بخش‌های آشامیدنی، کشاورزی و حتی صنعت خواهد شد. این پروژه می‌تواند الگویی موفق برای دیگر شهرستان‌های استان نیز باشد.
برای آبرسانی به شهرهای کبودرآهنگ و مهاجران چه برنامه‌ای دارید؟
یکی از چالش‌های اصلی ما در استان، وضعیت دشت‌های شمالی به‌ویژه کبودآهنگ است که بیشترین تعداد چاه‌های غیرمجاز را دارد. در همین منطقه ۷۹۰ حلقه چاه غیرمجاز شناسایی شده که فشار زیادی به منابع آب وارد می‌کند. برای همین، پروژه آبرسانی به شهرهای کبودرآهنگ و مهاجران به‌عنوان یکی از اولویت‌ها در دستور کار قرار گرفته است.
هم‌اکنون مطالعات و مراحل گرفتن مجوز ماده ۲۳ این طرح در حال پیگیری است تا بتوانیم آن را در لایحه بودجه سال ۱۴۰۵ وارد کرده و ردیف اعتباری مشخص برای آن دریافت کنیم. اجرای این طرح‌ها علاوه بر تأمین پایدار آب آشامیدنی مردم این مناطق، موجب کاهش وابستگی به منابع زیرزمینی و کنترل اضافه‌برداشت خواهد شد. ما امیدواریم با حمایت‌های دولت و تخصیص بودجه، اجرای این پروژه‌ها سرعت بیشتری بگیرد.
در رابطه با بهره‌مندی از طرح پساب تصفیه‌شده فاضلاب همدان برای منطقه ویژه اقتصادی جهان‌آباد توضیح دهید؟
یکی از رویکردهای مهم ما در مدیریت منابع آب، استفاده از پساب به‌عنوان یک منبع جایگزین برای تأمین آب صنایع است. در همین راستا، طرح انتقال پساب تصفیه‌شده شهر همدان به منطقه ویژه اقتصادی جهان‌آباد طراحی شده است. برای اجرای این پروژه به حدود سه هزار و ۳۰۰ میلیارد ریال اعتبار نیاز داریم.
این اقدام بخشی از سیاست کاهش فشار بر منابع آب زیرزمینی است. در حال حاضر مصرف آب آشامیدنی شهر همدان حدود ۶۳ میلیون مترمکعب است و برآوردها نشان می‌دهد حدود ۷۰ درصد این آب قابلیت جمع‌آوری پساب دارد. این میزان پساب پس از تصفیه می‌تواند به‌طور کامل در اختیار صنایع قرار گیرد تا نیازهایشان تأمین شود.
همچنین با تخصیص ۱.۵ میلیون مترمکعب آب برای بخش صنعت، تلاش می‌کنیم تا از برداشت مستقیم از آبخوان‌ها جلوگیری کنیم. تجربه‌های گذشته نشان داده که چنین اقدامات جایگزینی می‌تواند نقش بسیار مهمی در مدیریت بحران آب ایفا کند، همان‌طور که انسداد چاه‌های غیرمجاز در سال‌های گذشته باعث صرفه‌جویی ۱۳۹ میلیون مترمکعبی در منابع آب شد.
وضعیت دشت‌های استان همدان چگونه است؟
استان همدان دارای ۱۴ دشت مستقل و مشترک است که از این تعداد، هفت دشت مستقل، چهار دشت در وضعیت ممنوعه بحرانی و چهار دشت نیز در شرایط ممنوعه قرار دارند. این موضوع نشان‌دهنده فشار بسیار زیاد بر منابع آب زیرزمینی استان است.
بیشترین وسعت استان، یعنی حدود ۵۴ درصد مساحت آن، در حوزه دریاچه نمک و بخش مرکزی واقع شده است. این ناحیه از نظر منابع آب زیرزمینی بسیار حساس است. به‌ویژه در سال‌هایی که بارش در ارتفاعات کمتر از حد نرمال باشد، وضعیت آب‌های سطحی و زیرزمینی به‌شدت آسیب‌پذیر می‌شود.
در میان دشت‌ها، کبودرآهنگ بحرانی‌ترین شرایط را دارد، زیرا بیشترین تعداد چاه‌های غیرمجاز در آن شناسایی شده است. همین مساله سبب شده که سطح آب‌های زیرزمینی به‌شدت افت کند. به همین دلیل انسداد چاه‌ها و اجرای طرح‌های تغذیه مصنوعی در این منطقه در اولویت ما قرار دارد. بدون اجرای چنین طرح‌هایی، خطر فرونشست زمین و از بین رفتن ظرفیت کشاورزی دشت‌ها افزایش خواهد یافت.
میزان بارش‌های استان چگونه محاسبه می‌شود؟
برای رصد دقیق وضعیت بارش‌ها و منابع آب، شبکه گسترده‌ای از ایستگاه‌ها و تجهیزات اندازه‌گیری در استان فعال است. در حال حاضر ۱۲ ایستگاه باران‌سنجی و ۱۱ مرکز تبخیرس نجی در استان داریم. همچنین ۳۴۱ چاه مشاهده‌ای، ۴۴ رشته قنات و ۱۹ دهنه چشمه به‌طور انتخابی تحت پایش قرار دارند.
این داده‌ها به ما امکان می‌دهند که تصویر دقیقی از وضعیت بارش، تبخیر، تغذیه آبخوان‌ها و افت سطح آب زیرزمینی داشته باشیم. اگر بارش و به‌ویژه برف در ارتفاعات بالادست به میزان مناسب باشد، وضعیت منابع سطحی و زیرزمینی استان نیز بهبود می‌یابد. اما در سال‌های اخیر، کاهش بارش‌ها به‌ویژه در حوزه دریاچه نمک تأثیر منفی قابل‌توجهی بر وضعیت منابع آبی استان گذاشته است.
اعتبارات مالی شرکت آب منطقه‌ای استان همدان چقدر است؟
در سال جاری اعتبارات شرکت آب منطقه‌ای همدان جهش قابل‌توجهی داشته است. در حالی که اعتبارات سال ۱۴۰۲ تنها ۶۹۰ میلیارد ریال بود، در سال جاری این رقم به سه هزار و ۷۰ میلیارد ریال افزایش یافته است. این رشد اعتبارات امکان اجرای پروژه‌های بزرگی مانند طرح‌های آبرسانی، بهسازی سدها، تغذیه مصنوعی و توسعه شبکه پایش را فراهم کرده است.
افزایش بودجه نشان‌دهنده توجه ویژه دولت به مساله آب در استان همدان است، زیرا این استان جزو مناطق بحرانی کشور از نظر منابع آبی محسوب می‌شود.
چه اقداماتی برای مدیریت مصرف آب صورت گرفته است؟
یکی از برنامه‌های جدی ما کنترل دقیق برداشت از چاه‌های مجاز است. در ۲ سال گذشته حدود هزار و ۴۴۳ دستگاه کنتور هوشمند بر روی چاه‌های مجاز استان نصب شده است. این کنتورها به ما امکان می‌دهند میزان برداشت هر چاه به‌صورت لحظه‌ای ثبت و کنترل شود.
با این ابزار، دیگر امکان برداشت بی‌رویه وجود ندارد و کشاورزان نیز ملزم به رعایت سهمیه مشخص شده هستند. اجرای این طرح بخشی از برنامه تعادل‌بخشی منابع آب است و نتایج آن در سال‌های اخیر به‌خوبی نشان داده که می‌تواند به صرفه‌جویی‌های قابل‌توجهی منجر شود.
چه میزان آزادسازی حریم رودخانه‌ها انجام داده‌اید؟
حفاظت از حریم رودخانه‌ها یکی دیگر از اقدامات اساسی ماست، زیرا تجاوز به حریم رودخانه‌ها هم به منابع آبی آسیب می‌زند و هم خطر سیلاب را تشدید می‌کند. تاکنون در استان همدان آزادسازی حریم و بستر رودخانه‌ها به‌ویژه در منطقه عباس‌آباد به طول ۸۲ هکتار انجام شده است.
علاوه بر این، مطالعات مربوط به بستر رودخانه‌ها در مسافت ۵۱۸ کیلومتر صورت گرفته و برای ۵۷۷ هکتار از تأسیسات آبی سند تک‌برگ صادر شده است. این اقدامات علاوه بر جلوگیری از دست‌اندازی به منابع عمومی، به تثبیت و حفاظت منابع آبی استان نیز کمک می‌کند.
استان همدان چه میزان آب آشامیدنی نیاز دارد؟
مطالعات ما نشان می‌دهد استان همدان برای تأمین نیازهای آشامیدنی و صنعتی خود، به حدود ۴۰ میلیون مترمکعب آب جدید نیاز دارد که باید از طریق حوضه‌های آبریز همجوار تأمین شود. این میزان برای جبران کمبودها و پایداری تأمین آب ضروری است.
با توجه به اینکه منابع موجود استان پاسخگوی نیازهای روزافزون جمعیت و صنعت نیستند، انتقال آب از حوضه‌های همجوار در اولویت قرار دارد. هم‌زمان طرح‌هایی مانند استفاده از پساب و تغذیه مصنوعی آبخوان‌ها نیز در دستور کار قرار گرفته‌اند.
طرح برای فصول غیرزراعی چیست؟
یکی از ابتکارهای ما برای مدیریت مصرف آب در فصول غیرزراعی، استفاده از آب رودخانه دره مرادبیگ است. در این طرح، با جمع‌آوری، مدیریت و تصفیه آب رودخانه، بخشی از نیاز آب آشامیدنی شهر همدان تأمین خواهد شد.
اجرای چنین طرح‌هایی باعث می‌شود که وابستگی استان به منابع زیرزمینی کاهش یابد و فشار بر آبخوان‌ها کمتر شود. همچنین این اقدام یک گام مهم در استفاده بهینه از منابع آب سطحی است که متأسفانه سهم آن در تأمین نیازهای استان پایین است.
آمار تخصیص و مصارف آب چگونه است؟
در حال حاضر مصرف کل آب استان همدان حدود ۲ میلیارد و ۵۵۰ میلیون مترمکعب است. از این مقدار، ۴۴۱ میلیون مترمکعب از منابع سطحی تأمین می‌شود که ۹۴ میلیون مترمکعب آن مربوط به سدهای اکباتان و کلان است. این یعنی تنها حدود ۱۸ درصد آب استان از منابع سطحی تأمین می‌شود.
بیش از ۸۲ درصد آب استان از منابع زیرزمینی برداشت و ۸۵ تا ۹۰ درصد این میزان در بخش کشاورزی مصرف می‌شود. این آمار نشان‌دهنده ضرورت اصلاح الگوی کشت و مدیریت مصرف در بخش کشاورزی است.
در بخش صنعت نیز تاکنون حدود ۱.۵ میلیون مترمکعب آب تخصیص داده شده تا نیاز واحدهای صنعتی تأمین شود. در مجموع این ارقام بیانگر آن است که بدون مدیریت مصرف، امکان پایداری منابع آب در استان وجود نخواهد داشت.
وضعیت بارندگی و سدهای استان چگونه است؟
میزان بارش در استان همدان در سال گذشته ۲۸۵ میلی‌متر بوده که نسبت به میانگین بلندمدت ۳۰ درصد و نسبت به سال قبل از آن ۳۴ درصد کاهش نشان می‌دهد. این کاهش بارش اثر مستقیمی بر ذخیره سدهای استان گذاشته است.
به‌عنوان مثال، سد اکباتان که یکی از اصلی‌ترین منابع تأمین آب آشامیدنی شهر همدان است، هم‌اکنون تنها ۱۶ میلیون مترمکعب ذخیره دارد. سد شیرین‌سو نیز حدود ۱.۱ میلیون مترمکعب ذخیره آب دارد. در مجموع مخازن سدهای استان نسبت به سال گذشته کاهش محسوسی را تجربه کرده‌اند و این مسئله هشدار جدی برای مدیریت مصرف آب است.
برنامه تغذیه مصنوعی چگونه دنبال می‌شود؟
اخلاص‌مند: در راستای طرح‌های تعادل‌بخشی، ۹ میلیون مترمکعب آب برای اجرای برنامه تغذیه مصنوعی در نظر گرفته شده است. این آب به‌طور هدفمند به آبخوان‌ها تزریق می‌شود تا بخشی از افت سطح آب زیرزمینی جبران شود.
از سوی دیگر، با توجه به اینکه مصرف آب آشامیدنی شهر همدان سالانه ۶۳ میلیون مترمکعب است و حدود ۷۰ درصد این میزان قابلیت جمع‌آوری پساب دارد، برنامه داریم بخش عمده این پساب را تصفیه کرده و برای احیای آبخوان‌ها و تأمین آب صنایع استفاده کنیم. این رویکرد در کنار مدیریت برداشت می‌تواند نقش مهمی در پایداری منابع آب استان ایفا کند.
